OPOWIADANIE KOLĄ (Michał)
Wsi Oktawin już nie ma. Polaków nie ma. Ukraińców nie ma. Nic tam nie znajdziecie. Żył tam tylko taki Kola.
Fragment audio z relacją Koli idącego przez chaszcze. Równolegle na ekranie zdjęcie.
Byli u mnie dzisiaj goście. Posiedzieliśmy trochę.
Pędzę samogon, ale nie piję.
Zjecie coś? Mam trochę sera.
Na pewno nie chcecie?
Sam mieszkam. Wiecie jacy są ludzie. Samemu jest dobrze. Jak chcę, to idę do ludzi.
Pokażę wam.
Tu, gdzie zaczyna się las, tu stały polskie chaty.
Ukraińcy budowali daleko od siebie, Polacy blisko. Chaty kryli strzechą.
Jak jedną podpalili, to reszta się zapaliła.
Tu była droga, tylko trochę zarosła.
Tutaj była studnia: bardzo głęboka, sześćdziesiąt metrów.
Wsadzili w nią gałęzie, żeby nikt w nią nie wpadł.
Echo idzie – można krzyczeć.
Tu fundamenty.
Tu schody.
To nie chata. To weranda. Zobaczcie jak zarosła.
Chata zaczyna się tu, gdzie to drzewo. Wielka była.
Tu drzwi. Zapraszam do środka.
Jeden pokój. Słabo widać, bo chwasty porosły.
Tu drugi. Trzeci. Piec. Zapiecek.
Tu chlew, świnie chodziły.
W oborze krowa.
Za płotem – sąsiedzi.
O tu, gdzie te chaszcze wyrosły. Pochylcie się, bo drapią.
Mieli mniejszy dom: jedna izba, druga.
Patrzcie jak drzewo się przebiło.
A tam, o!, też fundament jest.
Tu studnia.
Echo idzie.
Tu fundamenty.
Tu schody.
A chcecie zobaczyć, gdzie była jama?
Tu kartofle chowali. Ludzi może też, czy ja wiem.
Cegły z domów rozebrali i wywieźli do innej wioski.
Te drzewa po Ukraińcach. Polskie drzewa wycięli. Polskich czereśni już nie ma. Rosły w rządkach, jedna za drugą.
Ziemniaki wybrali, pola przeorali, reszta lasem zarosła.
Kto zabijał Polaków? Nikt nie wie. Chyba nie ludzie z wioski.
Polacy też Ukraińców rezali. Za Bugiem, koło Hrubieszowa.
Nie wiem, dlaczego. Starszych musicie zapytać.
Kto zabił Polaków? Nie wiadomo kto, nikt nie wie.
Moja babcia mówiła, że dobrze żyli z Polakami. Że jeden pomagał drugiemu. Że razem do szkoły chodzili. Że polscy nauczyciele ukraińskie dzieci uczyli. Ale coś tam... czy to wiadomo?
Byli tu tacy z UPA i byli tu tacy banderowcy.
To takie ukraińskie wojenne oddziały. Nie wiadomo kto, nikt nie wie.
Moja babcia mówiła: to była taka, jak to powiedzieć...
Patrzcie, polskie cegły! Dlaczego polskie? Bo mają polskie „S” tutaj, a nie cyrylicę...
No, taka banda. No tak ludzie mówią: że Polaków rezali.
Polacy też Ukraińców rezali. Mówią, że w studniach topili.
Ale czy to prawda, to nikt nie wie. Mówili, że tutaj, jak zaczęła się ta zawierucha, jak Ukrainiec przyszedł na Oktawin, to już nie wracał. A jak tam było, to nikt nie wie.
Kościoła już nie ma. Był tam, gdzie polana.
Została droga przez las.
A tu droga na cmentarz. Piękna była, jak tu Polacy mieszkali.
Tutaj polski grób. Napis. Przychodzę tu, patrzę, ale nie znam polskiego alfabetu. Przeczytacie?
Na ekranach pojawia się zdjęcie rozwalonego polskiego nagrobka z ruin cmentarza w Oktawinie.
Dźwięk deszczu i audio jak dyktuję Mirkowi napis z nagrobka, a Mirek nagrywa to na dyktafon.
Tu następny grób, następny, następny...
Niektórzy przychodzą z urządzeniem takim, co metal wykrywa. Krzyżyków w ziemi szukają. I raz, jak krowę pasłem tu na łące, to mi mówili, że srebrny medalik znaleźli. Po Polakach. Na pewno. Ukraińcy takich nie mieli.
Powiedziałem moim rodzicom: jak umrę, niech mnie między Polakami pochowają. Mi dobrze się tu z tymi Polakami żyje.
PIERWSZY DUCH
W tle miga 15 sekund wideo, jak gdyby przypadkiem ktoś włączył. Pan Wolak mówi:
Na części cmentarza pobudowali budynki, a część taka niezabudowana jest. Podobno ci co tam pobudowali się na tym cmentarzu, to różne sny tam przychodziły im i pop zakazał tam stawiać budynki na terenie cmentarza.
BANAŁ METAFIZYCZNY (Beata)
Jest taki banał, który teraz przychodzi mi do głowy: „ Hej, hej, hej sokoły, omijajcie góry, lasy, doły”. Taki banał, biesiadna dygresyjka, a to jest o tym. „Na Ukrainie przy kochanej mej dziewczynie, hej!!!”. Jak umrę pochowajcie. Może ta Maria z Wężyków Majewska to jest ta ukochana dziewczyna? A tam Kola będzie obok leżał, a nie ten z Polski.