Jako operator programu Bardzo Młoda Kultura w województwie kujawsko-pomorskim nie zgadzamy się z decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotra Glińskiego o obcięciu połowy dotacji dla tego programu na rok 2017.
Powstały z inicjatywy Obywateli Kultury i zarządzany przez Narodowe Centrum Kultury trzyletni Program Bardzo Młoda Kultura (2016-2018), miał w założeniu stworzenie sieci inicjatyw i organizacji pracujących stale na rzecz rozwoju kultury w lokalnych społecznościach. Celem Programu było i wciąż jest budowanie systemowych rozwiązań wzmacniających i stymulujących kreatywność i edukację kulturową m.in. dzięki identyfikacji instytucji i organizacji zajmujących się edukacją kulturową w całej Polsce, prowadzeniu działalności szkoleniowej, przygotowaniu otwartych konkursów na przedsięwzięcia edukacyjne czy tworzenie sieci współpracy pomiędzy osobami zatrudnionymi w instytucjach i organizacjach kulturalnych i oświatowych oraz eliminowanie barier pomiędzy sferą edukacji a kultury. W założeniach projekt miał zatem posiadać charakter terytorialny i dotyczyć stymulowania rozwoju edukacji kulturowej w Polsce.
Z powodzeniem we wszystkich województwach w kraju została zrealizowana pierwsza odsłona projektu. Udało się zorganizować 294 warsztaty, 170 projektów regrantingowych 265 wydarzeń sieciujących. Program realizuje 16 operatorów, 600 partnerów / instytucji współpracujących. Działania BMK dotarły do 8 602 odbiorców bezpośrednich, 17 000 odbiorców pośrednich. W województwie kujawsko-pomorskim w ramach realizowanego przez Teatr Polski im. Hieronima Konieczki w Bydgoszczy programu Struktury Kultury dofinansowano 6 projektów, zorganizowano zamknięte i otwarte bloki warsztatów w których wzięły udział 32 osoby, a we wszystkich działaniach i projektach zorganizowanych w ramach zeszłorocznych projektów wzięło udział ok 590 osób.
Program Bardzo Młoda Kultura pozwala na realizowanie projektów, które w demokratyczny sposób włączają beneficjentów, lokalnych animatorów czy pedagogów, którzy sami decydują o tym, co dla ich lokalnej społeczności jest najważniejsze w kontekście edukacji kulturowej. Ponad 70% zrealizowanych w 2016 roku przedsięwzięć miało miejsce na wsiach i małych miejscowościach, zaś ich beneficjentami były dzieci i młodzież, często pochodzące ze środowisk zagrożonych biedą, wykluczeniem społecznym i pozbawione szans na jakikolwiek kontakt z kulturą. Program dzięki swoim inkluzywnym założeniom i głębokiej strukturze, przewidującej działanie lokalnych operatorów w poszczególnych regionach, dociera do miejsc i ludzi, do których nie ma szans w tak dużym stopniu dotrzeć żaden inny program wspierający rozwój kultury. Jest to niepowtarzalne przedsięwzięcie, które swoim zasięgiem i skutecznością sytuuje się jako strategiczny projekt edukacji kulturowej w kraju.
W styczniu br. każde z 16 województw rozpoczęło przygotowania do kolejnego etapu realizacji Programu w oparciu o ustalony wcześniej z Narodowym Centrum Kultury budżet. Większość realizujących projekt operatorów, w myśl zawartej umowy z NCK, ogłosiło nabór na warsztaty będące pierwszym etapem opracowania wybranych projektów regrantingowych. W województwie kujawsko-pomorskim otrzymaliśmy 103 zgłoszenia z następujących miejscowości i powiatów: Aleksandrów Kujawski, Bartniczka, Białe Błota, Biały Bór, Brzoza, Bydgoszcz, Cekcyn, Chełmża, Czernikowo, Gniewkowo, Gostycyn, Gołkowo, Grudziądz, Górzno, Inowrocław, Iwiec, Jabłonowo Pomorskie, Kikół, Kokocko, Koronowo, Kęsowo, Lipno, Małe Gacno, Nakło nad Notecią, Osie, Osielsko, Otłoczyn, Popielewo, Radoszki, Radziejów, Solec Kujawski, Sosnówka, Strzelno, Szynych, Toruń, Tuchola, Tupadły, Tuszyny, Unisław, Wałdowo Szlacheckie, Wierzchucin Królewski, Więcbork, Wysoka Wieś, Włocławek, Zdroje, Zielonczyn, Zielonka, Świekatowo, Żnin.
Wszyscy operatorzy Programu (na każde województwo jest wybrany jeden operator) zostali poinformowani, dnia 9 lutego 2017 r., o bezprecedensowej decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, informującej o zmniejszeniu dotacji na realizację Programu w roku 2017 o połowę, co w zasadzie uniemożliwia jego kontynuację. Radykalna decyzja Ministerstwa o obcięciu środków, podjęta w trakcie realizacji Programu, uderza w operatorów regionalnych i ich beneficjentów, a więc lokalnych liderów środowisk pedagogicznych i twórczych. Ale przede wszystkim jest to ingerencja w podstawową ideę samorządności, zakładanej w programie Bardzo Młoda Kultura, w myśl której środki kreujące i wspierające edukację kulturową trafiają do lokalnych struktur. Złamanie przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego zobowiązania publicznego łamie zasadę zaufania społecznego, tak ważną w przypadku takich programów.
Ponadto decyzja Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego utrudnia osiągnięcie dobrych rezultatów w 2017 roku oraz będzie niosła za sobą cały szereg negatywnych skutków. Niektóre z nich wskazujemy poniżej.
Po pierwsze, większość operatorów, opierając się na informacjach o pełnym finansowaniu Programu w tym roku przekazywanych przez Narodowe Centrum Kultury, już rozpoczęła bardzo intensywne działania, poniosła koszty związane z prowadzeniem badań diagnostycznych, produkcją materiałów informacyjnych i szkoleniowych, utrzymywaniem i budową stron internetowych, wynajmem sal. Operatorzy podpisali też umowy z koordynatorami oraz prowadzącymi warsztaty i szkolenia. Informacja o tegorocznych działaniach trafiła również do potencjalnych uczestników BMK, mediów i władz samorządowych. Redukcja budżetu o połowę, na tym etapie realizacji Programu, jest nie tylko dezorientująca, ale przyniesie cały szereg konsekwencji: poczynając od tych prawno finansowych, którymi dotknięci zostaną operatorzy Programu, przez negatywne efekty wizerunkowe tak dla tych instytucji, jak i dla MKiDN oraz NCK, a kończąc na tych najważniejszych, jakimi są zawiedzenie społecznego zaufania oraz niespełnienie nadziei rozbudzonych zeszłoroczną edycją Programu.
Po drugie, Narodowe Centrum Kultury organizując konkurs na wyłonienie operatorów BMK, powierzyło nam, operatorom, zadanie rozwijania bardzo zaniedbanego obszaru, jakim jest edukacja kulturowa. Jego realizacja wymagała od nas wszystkich ogromnego zaangażowania, przekształcenia dotychczasowego sposobu funkcjonowania naszych instytucji, zatrudnienia dodatkowych osób, uruchomienia nowych kanałów informacyjnych, produkcji materiałów promocyjnych oraz szkoleniowych itd.. Wszystko to zostało zaplanowane w zgodzie z podpisanymi z Narodowym Centrum Kultury umowami oraz w oparciu o przyznaną, po rozstrzygnięciu konkursu i na trzy lata, kwotą dofinansowania. Obniżenie budżetu Programu działa nie tylko demobilizująco i zniechęca do podejmowania jakichkolwiek działań, ale powoduje też ogromne marnotrawstwo sił, energii oraz pieniędzy wydatkowanych dotąd na realizację Programu.
Po trzecie, pierwszy rok realizacji Programu okazał się sukcesem również dlatego, że jednym z ważniejszych jego efektów jest znaczne zaangażowanie władz samorządowych we wspieranie działań edukacyjnych z zakresu kultury. Nie tylko włączyły się one we współfinansowanie BMK, ale zaczęły postrzegać Program jako ważne i efektywne narzędzie budowy społecznego zaufania, podnoszenia kompetencji kulturowych dzieci i młodzieży, jako szansę na wzmocnienie współpracy pomiędzy instytucjami kultury, a szkołami. Informacja o zmniejszeniu dotacji Programu o połowę może pociągać za sobą zredukowanie wkładu własnego ze strony władz samorządowych. Stanie się też sygnałem idącym z góry, iż edukacja kulturowa jest czymś nieistotnym i nieważnym.
Po czwarte, BMK w ciągu tylko pierwszego roku niezwykle wzmocnił kompetencje nauczycieli i edukatorów, ale też zbudował podstawy dla współpracy pomiędzy nimi. Połączenie tych potencjałów przynosi korzyści wszystkim, przede wszystkim dlatego, że dzięki niemu przygotowana została nowa oferta zajęć: aktywizujących, pogłębiających wiedzę zdobytą w szkole, o istotnym walorze inicjującym do uczestnictwa w kulturze. Nauczyciele i edukatorzy dzięki warsztatom i szkoleniom nie tylko wiedzą, jak prowadzić projekt edukacyjny, sporządzić wniosek na jego dofinansowanie, ale też nauczyli się efektywnych form pracy warsztatowej i animacyjnej, zostali zainspirowani do działań na rzecz lokalnych społeczności, lepiej rozumieją istotę edukacji kulturowej. Efektem zdobycia tych nowych umiejętności jest samodzielność działania, zdolność do animowania lokalnych zbiorowości i tworzenia tego, co jest dobrem wspólnym. Program, obliczony na trzy lata, miał prowadzić do szerokiego upowszechniania tego typu umiejętności. Zmniejszenie dotacji o połowę, a także niejasność, co do dalszych losów Programu, znacznie obniża możliwość realizacji tego celu, a co za tym idzie jest formą przyzwolenia na to, by poziom kompetencji nauczycieli i animatorów był niższy, niż mógłby być dzięki Programowi.
Całościowy budżet Programu BMK (12 mln w perspektywie 3 lat) – wielowymiarowego, systemowego, i inkluzywnego w swoim charakterze – nie jest wysoki i wymagałby wręcz zwiększania, a nie jego redukcji. Ograniczanie budżetu stawia pod znakiem zapytania dalsze jego funkcjonowanie i zasadność tej decyzji. Dla porównania, już w tym roku program Niepodległa – wąsko definiujący tożsamość, ograniczający ją do tożsamości narodowej, sprowadzający kulturę do instrumentalnego narzędzia budowania narodowej wspólnoty – otrzymał na realizację swoich zadań 12 mln (ponad 200 mln w perspektywie 5 lat).
Decyzja Ministra Kultury Piotra Glińskiego została podana w niejasnym trybie, bez przywołania podstawy prawnej. Nie wiemy na jakiej podstawie Sekretarz Stanu w Ministerstwie Jarosław Sellin wydaje jednozdaniowe oświadczenie Dyrektorowi Narodowego Centrum Kultury Rafałowi Wiśniewskiemu, a ten powiadamia operatorów o drastycznym zmniejszeniu dotacji Programu, bez jakichkolwiek wyjaśnień. To rodzi uzasadnione wątpliwości do trybu w jakim została podjęta w/w decyzja, również w kontekście wcześniej podjętej uchwały budżetowej, przyznającej Programowi budżet w pełnej wysokości 4 mln złotych na rok 2017. Powyższa sytuacja podważa wiarygodność decydentów i niszczy zaufanie do istotnych instytucji i organów państwowych.
Nie zgadzamy się na to, by decyzje w tak ważnej sprawie były podejmowane chaotycznie, wbrew interesowi tych, do których pieniądze publiczne miały zostać skierowane, czyli środowisk edukacyjnych i kulturalnych. Domagamy się cofnięcia tych decyzji i umożliwienie kontynuowania Programu na ustalonych wcześniej warunkach.